سرخوردگی مهره یا همان لغزش مهره‌ها یکی از مشکلات شایع ستون فقرات است که بیشتر در ناحیه کمر رخ می‌دهد. در این حالت یک مهره از جای طبیعی خود خارج شده و روی مهره‌ی زیرین سر می‌خورد. این وضعیت باعث می‌شود تعادل ستون فقرات به‌هم بخورد و فشار زیادی به دیسک‌ها و اعصاب اطراف وارد شود. برخلاف دیسک کمر که به‌دلیل بیرون‌زدگی دیسک رخ می‌دهد، در این بیماری خود مهره حرکت می‌کند. شدت بیماری می‌تواند از یک لغزش کوچک بدون علامت تا جابه‌جایی شدید همراه با درد و ناتوانی متغیر باشد.
علائم سرخوردگی مهره کمر
بیماران معمولاً با درد پایین کمر به پزشک مراجعه می‌کنند. این درد ممکن است به یک یا هر دو پا تیر بکشد و شبیه درد سیاتیک باشد. ضعف عضلات پا، بی‌حسی یا گزگز، کاهش قدرت در راه رفتن یا ایستادن طولانی و در موارد شدید مشکلات در کنترل ادرار و مدفوع هم از نشانه‌های این بیماری است. برخی بیماران در هنگام خم شدن یا بلند کردن اجسام سنگین متوجه تشدید درد می‌شوند. اگر علائم لغزش مهره ها شدت پیدا کند، کیفیت زندگی فرد به‌طور جدی کاهش می‌یابد.
🟢درد پایین کمر
شایع‌ترین علامت این بیماری، درد در قسمت پایینی کمر است. این درد می‌تواند مداوم یا گهگاهی باشد و معمولاً هنگام فعالیت‌هایی مثل بلند کردن اجسام سنگین یا خم شدن بیشتر می‌شود.
🟢درد سیاتیکی (انتشار درد به پاها)
بسیاری از بیماران احساس می‌کنند که درد از کمر به باسن، ران یا ساق پا تیر می‌کشد. این حالت ناشی از فشار روی عصب سیاتیک است و معمولاً با سوزش یا تیر کشیدن همراه است.
🟢بی‌حسی و گزگز در پاها
فشار روی ریشه‌های عصبی می‌تواند باعث بی‌حسی یا مورمور شدن پاها شود. این علامت ممکن است به‌طور متناوب ظاهر شود و معمولاً هنگام نشستن طولانی یا راه رفتن بدتر می‌شود.
🟢ضعف عضلانی
گاهی بیمار حس می‌کند پاهایش قدرت سابق را ندارند. ضعف عضلات به‌ویژه در ران و ساق پا باعث می‌شود بالا رفتن از پله یا حتی راه رفتن ساده دشوار شود.
🟢مشکل در راه رفتن یا ایستادن طولانی
به‌دلیل فشار روی اعصاب و عضلات، بسیاری از بیماران نمی‌توانند مدت زیادی راه بروند یا بایستند. آن‌ها معمولاً مجبورند زود به زود بنشینند یا استراحت کنند.
🟢کاهش انعطاف‌پذیری کمر
لغزش مهره باعث محدودیت در حرکت ستون فقرات می‌شود. بیمار هنگام خم شدن به جلو یا عقب احساس خشکی و محدودیت پیدا می‌کند.
🟢اسپاسم یا گرفتگی عضلات
در برخی بیماران، عضلات اطراف کمر برای محافظت از ستون فقرات دچار انقباض می‌شوند. این اسپاسم‌ها می‌توانند دردناک باشند و حرکت طبیعی بدن را سخت کنند.
🟢مشکلات تعادلی
وقتی مهره‌ها جابه‌جا شوند، ساختار ستون فقرات بی‌ثبات می‌شود. این وضعیت می‌تواند باعث اختلال در تعادل بدن و حتی زمین خوردن در موارد شدید گردد.
🟢مشکلات خواب
به دلیل درد و بی‌قراری در پاها یا کمر، خواب بیماران مختل می‌شود. بسیاری از افراد موقع دراز کشیدن به سختی می‌توانند موقعیت راحتی پیدا کنند.
🟢مشکلات ادراری یا مدفوعی (در موارد شدید)
اگر لغزش مهره به‌قدری شدید باشد که اعصاب کنترل‌کننده مثانه و روده تحت فشار قرار گیرند، بیمار دچار بی‌اختیاری یا سختی در دفع می‌شود. این علامت بسیار جدی است و نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارد.
دلایل و عوامل خطر
علل مختلفی می‌توانند منجر به لغزش مهره‌ها شوند. یکی از شایع‌ترین دلایل، فرسایش و ساییدگی مفاصل ستون فقرات با افزایش سن است. با گذشت زمان رباط‌ها و مفاصل نگهدارنده مهره‌ها ضعیف شده و توانایی تثبیت مهره کاهش می‌یابد. آسیب‌های ورزشی، ضربه‌های شدید و تصادفات نیز می‌توانند باعث این مشکل شوند. در برخی افراد از کودکی و به‌صورت مادرزادی این وضعیت وجود دارد. همچنین چاقی، ضعف عضلات شکم و کمر، و نشستن یا ایستادن طولانی‌مدت از عوامل تشدیدکننده هستند. ورزشکارانی مانند ژیمناست‌ها و وزنه‌برداران بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند.
روش‌های تشخیص
تشخیص ابتدا با شرح حال و معاینه بالینی آغاز می‌شود. پزشک میزان درد، محل آن و علائم عصبی را بررسی می‌کند. سپس از روش‌های تصویربرداری کمک گرفته می‌شود:
- رادیوگرافی (X-ray): اولین روش برای دیدن لغزش مهره‌ها.
- MRI: بهترین روش برای بررسی آسیب‌های عصبی و فشار روی نخاع.
- CT Scan: برای مشاهده دقیق ساختار استخوانی و میزان جابه‌جایی مهره‌ها.
با ترکیب این یافته‌ها، پزشک شدت بیماری و نیاز به درمان جراحی یا غیرجراحی را مشخص می‌کند.
درمان‌های غیرجراحی (محافظه‌کارانه)
بیشتر بیماران در مراحل ابتدایی نیاز به جراحی ندارند. درمان‌های غیرجراحی شامل:
- استراحت نسبی: پرهیز از فعالیت‌هایی که باعث تشدید درد می‌شود.
- داروهای ضدالتهابی و مسکن‌ها: کاهش التهاب و کنترل درد.
- فیزیوتراپی لغزش مهره ها: تقویت عضلات شکم و کمر برای افزایش پایداری ستون فقرات.
- کمربند طبی: کمک به ثابت نگه داشتن مهره‌ها در شرایط خاص.
- تزریق‌های نخاعی: در مواردی که درد شدید باشد و بیمار توان انجام فیزیوتراپی نداشته باشد.
این روش‌ها معمولاً در بیماران با لغزش خفیف تا متوسط توصیه می‌شوند و می‌توانند به‌طور قابل توجهی علائم را کاهش دهند.
چه زمانی به جراحی نیاز داریم؟
در صورتی که درمان‌های غیرجراحی مؤثر نباشند یا بیمار دچار علائم شدید شود، جراحی توصیه می‌شود. مهم‌ترین شرایط شامل:
- درد شدید و ناتوان‌کننده که با دارو و فیزیوتراپی کنترل نمی‌شود.
- ضعف عضلات یا بی‌حسی پیشرونده در پاها.
- مشکلات جدی در کنترل ادرار یا مدفوع.
- لغزش شدید مهره‌ها در تصویربرداری.
این موارد نشان‌دهنده فشار شدید روی اعصاب یا نخاع هستند و تأخیر در درمان می‌تواند منجر به آسیب دائمی شود.
انواع جراحی سرخوردگی مهره کمری
روش‌های مختلف جراحی و کاربرد آن‌ها:
- جراحی فیوژن (فیکساسیون): در این روش دو یا چند مهره به هم متصل می‌شوند تا حرکت آن‌ها متوقف شود. از پیچ و پلاک برای تثبیت استفاده می‌شود.
- لامینکتومی: قسمتی از مهره برداشته می‌شود تا فشار از روی اعصاب برداشته شود. این روش برای بیماران با علائم شدید عصبی مناسب است.
- روش ترکیبی: در برخی بیماران پزشک هم‌زمان لامینکتومی و فیوژن انجام می‌دهد تا هم فشار از روی عصب برداشته شود و هم مهره‌ها پایدار بمانند.
مزایا و معایب جراحی لغزش مهره ها
جراحی می‌تواند درد بیمار را کاهش داده و کیفیت زندگی او را بهبود دهد. بسیاری از بیماران پس از جراحی قادرند فعالیت‌های روزانه خود را بدون درد انجام دهند. با این حال، جراحی خالی از خطر نیست. عوارض احتمالی شامل عفونت، خونریزی، آسیب عصبی، لخته خون و نیاز به جراحی مجدد است. انتخاب نوع جراحی و زمان انجام آن باید بر اساس شرایط بیمار و نظر پزشک متخصص صورت گیرد.
| مورد | مزایا | معایب / محدودیت‌ها | توضیح تکمیلی |
|---|---|---|---|
| کاهش درد | بیشتر بیماران بعد از جراحی کاهش قابل توجه درد را تجربه می‌کنند. | ممکن است درد در برخی بیماران کاملاً از بین نرود. | میزان موفقیت به شدت بیماری و شرایط عمومی بیمار بستگی دارد. |
| بهبود عملکرد عصبی | فشار روی اعصاب برداشته می‌شود و علائمی مثل بی‌حسی و گزگز کمتر می‌شود. | در صورت تأخیر زیاد، برخی آسیب‌های عصبی دائمی باقی می‌مانند. | هرچه جراحی زودتر انجام شود، احتمال بهبود بیشتر است. |
| افزایش کیفیت زندگی | بیمار توانایی انجام فعالیت‌های روزانه مثل راه رفتن یا کار کردن را بازمی‌یابد. | دوران نقاهت ممکن است طولانی باشد. | بازتوانی بعد از عمل نقش مهمی در نتیجه دارد. |
| پایداری ستون فقرات | با فیوژن یا فیکساسیون مهره‌ها ثابت می‌شوند و حرکت غیرطبیعی متوقف می‌شود. | کاهش انعطاف‌پذیری کمر در ناحیه عمل شده. | بدن معمولاً با این تغییر سازگار می‌شود. |
| پیشگیری از بدتر شدن بیماری | جلوی لغزش بیشتر و آسیب بیشتر به اعصاب گرفته می‌شود. | همیشه ریسک عوارض جراحی مثل عفونت یا خونریزی وجود دارد. | انتخاب جراح باتجربه اهمیت بالایی دارد. |
| طول عمر نتیجه درمان | در بسیاری از بیماران نتایج جراحی تا سال‌ها پایدار باقی می‌ماند. | احتمال نیاز به جراحی مجدد در برخی بیماران (به‌ویژه سالمندان). | پیگیری منظم بعد از عمل ضروری است. |
مراقبت‌های بعد از جراحی
بعد از عمل، بیمار معمولاً چند روز در بیمارستان بستری می‌شود. در این مدت پزشک وضعیت زخم و عصب‌ها را کنترل می‌کند. سپس فیزیوتراپی آغاز می‌شود تا بیمار به تدریج توانایی حرکت و قدرت عضلات خود را بازیابد. بازگشت به کارهای روزمره بسته به نوع جراحی بین ۶ هفته تا ۶ ماه زمان می‌برد. پزشک معمولاً توصیه‌هایی درباره ورزش‌های ایمن، پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین و اصلاح سبک زندگی به بیمار ارائه می‌دهد.
جدول مقایسه درمان‌های غیرجراحی و جراحی
| روش درمان | مزایا | محدودیت‌ها | مناسب چه بیمارانی است؟ |
|---|---|---|---|
| دارو و استراحت | کاهش درد موقت | اثر کوتاه‌مدت | بیماران با علائم خفیف |
| فیزیوتراپی | تقویت عضلات و کاهش فشار | نیاز به زمان طولانی | بیماران با لغزش خفیف |
| تزریق | کاهش سریع التهاب | اثر موقتی | بیمارانی که نمی‌توانند جراحی کنند |
| جراحی فیوژن | پایدارسازی مهره‌ها | دوران نقاهت طولانی | بیماران با لغزش متوسط تا شدید |
| لامینکتومی | رفع فشار عصب | احتمال بی‌ثباتی | بیماران با درد عصبی شدید |
پیشگیری از عود سرخوردگی مهره‌ها
پیشگیری از عود بیماری اهمیت زیادی دارد. بیماران باید:
- ورزش‌های سبک مانند پیاده‌روی و شنا را به‌طور منظم انجام دهند.
- وزن خود را در محدوده سالم نگه دارند.
- عادات صحیح در نشستن، ایستادن و خوابیدن را رعایت کنند.
- از بلند کردن اجسام سنگین و حرکات ناگهانی پرهیز کنند.
این اقدامات علاوه بر جلوگیری از بازگشت بیماری، به سلامت کلی ستون فقرات نیز کمک می‌کند.